Các bạn biết không, ngày còn học cấp 2 ý ở cuối mỗi bài phân tích cuối mỗi buổi học thì thầy cô thường giúp mình nêu lên các giá trị của một tác phẩm văn chương. = sự tò mò và khao khát luôn muốn làm rõ mọi thứ mình đã đặt ra. Những câu hỏi khá là ngô nghê kiểu như thầy ơi, nhân đạo là gì ạ? Ko thật may mắn thầy cô của mình chưa từng nói rằng trang ơi sao em dốt thế có vậy mà cũng hỏi không, không nói thế bao giờ, có thể vì thầy cô là những người rất kiên nhẫn và cởi mở với học trò, hoặc là mình rất ngoan ngoãn và chăm chỉ, hoặc là cả 2 nền rất hiếm khi đi học mà mình gặp những tình huống oái oăm. Và trước những câu hỏi của mình thì thầy cô đã luôn bình tĩnh để giải đáp. Mình vô cùng biết ơn điều đó và luôn khắc ghi những bài học đầu tiên ấy để ngày hôm nay, sau khi đã rời khỏi ghế nhà trường đã 9, 5 rồi, mình vẫn có thể tự tin để chia sẻ cùng các bạn để giá trị nhân đạo trong tác phẩm văn học, các bạn còn nhớ không? Ở mỗi bài nghị luận văn học, sau khi đã phân tích, một người viết tốt sẽ không bao giờ quên phần bình luận và đánh giá tác phẩm cũng như tài năng của tác giả khi hiểu thấu về bản chất và biểu hiện cơ bản của những tiêu chí đánh giá này. Các bạn sẽ tự tin khi viết bài nghị luận văn học= chính lời lẽ và tư duy của mình.
Nếu ở tập podcast đầu tiên, chúng ta đã nói về giá trị hiện thực của văn chương thì trong hôm nay mình sẽ đi sâu hơn về giá trị nhân đạo. Nói một cách đơn giản thì nhân là người đạo là đạo đức nhân đạo ở đây chính là đạo đức, thể hiện sự yêu thương, quý trọng và bảo vệ con người. Nó được biểu hiện qua sự cảm thông, sự hướng thiện, nâng niu con người và luôn biết gạn đục khơi trong khen ngợi phẩm giá tốt đẹp của loài người về giá trị nhân đạo. Đây là một thuật ngữ được ẩn giấu trong các tác phẩm văn học ở đó thì nhà văn có sự cảm thông sâu sắc với nỗi đau của con người, những mảnh đời bất hạnh và= cách kỳ diệu nào đó. Nhà Văn Thể hiện sự trân trọng, đề cao nét đẹp tâm hồn, qua đó niềm tin và sức sống của con người được đánh thức. Bất chấp mọi người cảnh trớ trêu. Phần định nghĩa thật ra rất quan trọng bởi vì phải thật sự hiểu về giá trị nhân đạo thì các bạn mới có thể nhận ra được những nét đẹp đó trong các tác phẩm văn học. Chúng ta sẽ đọc nó và cảm nhận một cách kỹ càng. Và sau đây là một số khía cạnh của giá trị nhân đạo đi kèm những ví dụ rất đơn giản, trong văn chương Việt Nam, mình tin các bạn có đủ sự thông minh, đủ chân thành và tĩnh lặng để có thể hiểu được những điều mình sắp nói ở đây. Khía cạnh đầu tiên ấy là sự cảm thông, nhà văn có thể đồng cảm với nỗi đau của nhân vật mà thực ra nhân vật ấy bước ra từ cuộc đời chứ đâu. Ở trên trời rơi xuống đúng không? Đồng cảm là khi tác giả có thể hóa thân vào một ai đó hiểu cho những muộn phiền khổ ải, những giằng xé tâm can ẩn sâu trong lòng họ. Để rồi từ đó chúng ta bớt phán xét bớt cay nghiệt với những thứ khó hiểu của xung quanh mình. Hóa ra họ cũng rất khổ. Nhưng đơn giản như trong tác phẩm tắt đèn, đặc biệt là trích đoạn tức nước vở bờ của ngô tất tố, chị dậu nếu nhìn từ ngoài vào có thể là một người mẹ quá nhẫn tâm. Nếu chỉ nghe ai đó loan tin về một người mẹ bán con lấy tiền, chắc chắn chúng ta sẽ phẫn nộ và vô cùng thất vọng. Người phụ nữ phải máu lạnh như thế nào mà sẳn sàng đem bán cả đứa con máu mủ ruột rà của mình để lấy vài đồng bạc? Nhưng không nhờ có nhà văn ngô tất tố, chúng ta hiểu được câu chuyện đằng sau ấy. Chúng ta hiểu rằng người mẹ ấy đã chết cả trong lòng khi phải đưa con đến nhà nghỉ quế khi nghe con khóc. Chúng ta biết được đầu đuôi câu chuyện về những nỗi thống khổ, những oan trái và tình cảnh éo le những khó xử của người mẹ nghèo và bán con là một quyết định đầy đau khổ, đầy dằn vặt, cực chẳng đã mới phải làm như vậy. Nhà văn đã nhìn thấu câu chuyện ấy và sau đó đã giúp chúng ta. Những độc giả cũng biết cảm thông cho mảnh đời của chị. Rộng khía cạnh tiếp theo của giá trị nhân đạo chính là gián tiếp lên án những điều xấu xa, điều ác và hết lòng bênh vực cho con người. Đôi khi chúng ta có thể nhầm lẫn giữa giá trị hiện thực và nhân đạo ở điểm này. Các bạn chú ý để không bị lẫn lộn nhá. Ở giá trị hiện thực thì nhà văn dùng ngòi bút của mình để phơi bày mọi chuyện trong cuộc sống, lôi ra những góc khuất đầy thực tế mà ít ai biết đến hoặc có biết thì cũng chẳng dám cất lời. Còn ở giá trị nhân đạo thì nhà văn đã thông qua câu chuyện ấy để phê phán những điều xấu xa và bênh vực cho con người bảo vệ cho những điều tốt đẹp. Mình còn nhớ mãi tác phẩm chuyện người con gái nam xương. Ở đó thì Nguyễn dữ đã phơi bày một xã hội phong kiến đầy hủ tục, phi lý, những bất công, những nguyên tắc giáo điều được giấu sau nhân vật trương sinh, người chồng lắm tiền nhiều của mà tính cách thì gỗ phu khinh người mù quáng và gia trưởng. Cái chết của vũ nương và những tình tiết nối tiếp ở sau đã lên án cả một xã hội, nơi mà đồng tiền có sức mạnh lay chuyển càn khôn chà đạp lên quyền con người và khiến người ta trở mặt bạc bẽo. Qua việc vũ nương được rửa oan, tác giả đã cùng chúng ta những độc giả nhiều thế hệ cùng lên án cái xấu xa và bênh vực cho cô gái ấy, bênh vực cho thân phận phụ nữ nhiều thua thiệt và ẩn ức dưới thời phong kiến biểu hiện tiếp theo. Các bạn có biết là thứ mấy không? Là biểu hiện thứ 3 của giá trị nhân đạo, đó chính là ca ngợi cho những đức tính tốt đẹp, tấm lòng hướng thiện và trân trọng mơ ước của con người. Ở đó thì nhà văn không dùng ngòi bút để dẫm đạp lên ai mà để tô động ước mơ tô đậm khát khao chính đáng của mọi người. Khía cạnh này đã được thể hiện rất rõ trong tác phẩm 2 đứa trẻ của thạch lam. Trong câu chuyện đó, những con người phố huyện hiện ra cùng với một cuộc sống tối tăm, mệt mỏi với sự tiêu điều xơ xác của một thời ảm đạm. Mình rất ấn tượng với chi tiết 2 chị em liên luôn chờ đoàn tàu đi qua mỗi đêm. Đoàn tàu mang theo hoài bão mang những hy vọng của kiếp người. Cuộc sống luôn là cuộc chiến không khoan nhượng giữa ánh sáng và bóng tối và mình thì tin rằng bóng tối không thể xua đi bóng tối, chỉ có ánh sáng mới làm được điều đó mà thôi. Đoàn tàu mang theo ký ức mang theo sức mạnh mang hơi thở của cuộc sống nhộn nhịp, phồn hoa và nó mang cả hy vọng. Một ngày nào đó, những con người nơi phố huyện sẽ được đổi đời sẽ được lật sang một trang mới ngập tràn ánh sáng. Và khía cạnh thứ tư cũng là khía cạnh cuối cùng quan trọng nhất và cũng khó nhất đó là khả năng thắp sáng niềm tin đang lụi tắt và dẫn dắt con người đến những lối đi đúng đắn hơn trước những nghịch cảnh không phải ai cũng đủ sức để kháng cự và đứng vững để giữ gìn những điều tốt đẹp. Đôi khi chúng ta sẽ chọn lối thoát thay vì một lối đi. Chúng ta cứ cố gắng ngoi lên rồi lại bị vùi dập một cách phũ phàng. Đó cũng chính là câu chuyện của mị người con gái đã từng rất xinh đẹp, rất yêu đời, mạnh mẽ và vô cùng cá tính. Nhường cuối cùng lại dành cả thanh xuân trong góc bếp hoặc để đứng bên chuồng ngựa của nhà 3 cha. Nghịch cảnh ấy đã khiến tâm hồn mị héo úa khiến cô không thiết tha gì nữa. Với cuộc đời này, cô từng muốn chết rồi lại muốn sống. Cô từng muốn đi chơi rồi lại muốn cả đời chấp nhận số kiếp làm trâu ngựa cho nhà chồng. Đắm chìm trong những đau khổ triền miên không dứt bỗng một ngày a phủ xuất hiện và giọt nước mắt trong đêm đông lạnh lẽo ấy chính là cú hích để bị bừng tỉnh để mỹ tự hồi sinh cho khát vọng sống của chính mình. Mị không thể giương mắt nhìn a phủ chết được và mỹ cũng không thể chết mòn trong căn nhà đó được. Cô ấy đã dùng những hy vọng cuối cùng để tin tưởng thêm một lần nữa tin vào chính mình, tin vào cuộc đời để tìm thấy một lối đi thay vì lối thoát cho cuộc đời mình, cô ấy phải rời khỏi nơi đó nó và đó chính là tinh thần nhân đạo tuyệt vời mà nhà văn tô hoài đã gửi gắm vào đó, đồng thời cũng gửi đến độc giả là chúng ta đây. Và các bạn có biết không? Thật ra thì không phải tác phẩm nào cũng có giá trị nhân đạo, hoặc đôi khi giá trị nhân đạo không phải là thứ nổi bật nhất trong tác phẩm. Nhường thật ra thì giá trị này chính là gốc rễ của rất nhiều tác phẩm thành công, có sức lan tỏa cho đến mãi về sau.
Cuộc sống sẽ ra sao nếu con người thiếu đi lòng nhân đạo? Đúng là không thể tưởng tượng nổi đúng không? Và văn chương sẽ còn lại gì nếu không giúp chúng ta đở khổ hơn, không giúp cuộc đời này tốt đẹp hơn? Trong kho tàng văn chương của nền văn học Việt Nam qua nhiều thời kỳ vẫn luôn tiềm ẩn nhiều vẻ đẹp và giá trị nhân đạo đã góp phần tô đậm cho vẻ đẹp ấy. Mình rất thích phân tích và bình luận phần này khi viết và cũng nhận được rất nhiều bài học cho bản thân. Ngày hôm nay xin được gửi lại các bạn. Chúc các bạn học tốt và thêm yêu môn văn thì yếu. Các tác phẩm văn chương khi đã có sự liên kết nhất định với tác phẩm và tác giả, với những nội dung mà nhà văn muốn truyền tải, các bạn chắc chắn sẽ sớm viết được văn tốt thôi. Rất cảm ơn các bạn đã tin tưởng và chọn ngay podcast này nếu thấy hữu ích, hãy gửi nó đến bạn bè của mình nhé. Tất cả những chia sẻ này dựa trên kiến thức và những hiểu biết cá nhân của mình. Mặc dù mình đã rất cố gắng nhưng vẫn có thể sẽ còn sai sót, hy vọng sẽ nhận được sự đóng góp của mọi người.